Rada Nadzorcza ZUS

Czym jest Rada Nadzorcza ZUS

Ustawa z 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (ustawa systemowa), regulująca wspólne zagadnienia dla całego powszechnego systemu ubezpieczeń społecznych w Polsce, ustanawia Radę Nadzorczą ZUS jako jeden z trzech, obok Prezesa i Zarządu, organów Zakładu Ubezpieczeń Społecznych. Ustawa systemowa reguluje również zasady ustalania składu Rady oraz wylicza jej zadania. Całość tej regulacji wskazuje, że Rada Nadzorcza ZUS odgrywa w powszechnym systemie ubezpieczeń społecznych rolę organu przedstawicielskiego, o jakim mówią standardy Międzynarodowej Organizacji Pracy. Standardy te przewidują angażowanie przedstawicieli stron najżywotniej zainteresowanych funkcjonowaniem systemów i instytucji zabezpieczenia społecznego w procesy ich kształtowania, zarządzania nimi, czy ich kontrolowania. Choć w obecnym kształcie Rada Nadzorcza ZUS funkcjonuje od 1999 r., jest ona następcą organów o podobnym charakterze, które funkcjonowały od początku istnienia ubezpieczeń społecznych w Polsce.

Ze względu na sposób ustalania składu Rady Nadzorczej ZUS można ją uznać za jedną z instytucji szeroko rozumianego trójstronnego dialogu społecznego w Polsce. Stronami uprawnionymi do wskazywania swoich przedstawicieli w tym organie są bowiem przede wszystkim reprezentatywne organizacje związków zawodowych i pracodawców oraz wskazani przez ustawodawcę ministrowie. Dodatkowo możliwość delegowania przedstawiciela do składu Rady zagwarantowano organizacji emerytów i rencistów, jako reprezentantowi jednej z największych grup społecznych żywotnie zainteresowanych sposobem funkcjonowania Zakładu i systemu ubezpieczeń społecznych.

Rada Nadzorcza ZUS, ze względu na swoją nazwę i charakter organu osoby prawnej, budzi skojarzenia z innymi wewnętrznymi organami kontrolno-nadzorczymi, przede wszystkim z radami nadzorczymi spółek prawa handlowego. Skojarzenia te są uzasadnione tylko do pewnego stopnia, ponieważ występuje tu wiele różnic w zakresie kompetencji, w zasadach działania, czy w sposobie ustalania składu. Wobec Rady Nadzorczej ZUS nie mają zastosowania przepisy kodeksu spółek handlowych regulujące działanie rad nadzorczych tych spółek. Zasady funkcjonowania Rady Nadzorczej ZUS wynikają głównie z ustawy systemowej oraz z wydanego na jej podstawie rozporządzenia Prezesa Rady Ministrów z 1998 r. ustanawiającego m.in. regulamin Rady.

Jakie są kompetencje Rady

Kompetencje Rady zawarte są głównie w art. 75 ust. 2 ustawy systemowej. Przepis ten wylicza poszczególne kompetencje Rady wyraźnie wskazując, że nie jest to katalog zamknięty. Kompetencje Rady mogą więc wynikać, i wynikają, z innych przepisów ustawy systemowej oraz z przepisów innych aktów normatywnych, np. z ustawy z 2008 r. o emeryturach pomostowych.

Obecnie katalog ustawowych kompetencji Rady Nadzorczej ZUS obejmuje:

• opiniowanie wniosku ministra właściwego do spraw zabezpieczenia społecznego do Prezesa Rady Ministrów o powołanie Prezesa ZUS,
• powoływanie i odwoływanie członków Zarządu ZUS na wniosek Prezesa ZUS,
• ustalanie wynagrodzeń dla członków Zarządu ZUS, z wyłączeniem Prezesa ZUS,
• uchwalanie regulaminu działania Zarządu ZUS,
• okresową ocenę pracy Zarządu ZUS,
• opiniowanie zamiaru powołania i odwołania przez Prezesa ZUS głównego inspektora kontroli ZUS,
• zatwierdzanie rocznego planu finansowego ZUS oraz zmian do tego planu i sprawozdania z jego wykonania,
• zatwierdzanie rocznego sprawozdania z działalności ZUS,
• opiniowanie projektu rocznego planu finansowego Funduszu Ubezpieczeń Społecznych oraz sprawozdania z wykonania tego planu,
• opiniowanie projektu rocznego planu finansowego Funduszu Rezerwy Demograficznej oraz sprawozdania z wykonania tego planu,
• opiniowanie projektu rocznego planu finansowego Funduszu Emerytur Pomostowych oraz sprawozdania z wykonania tego planu,
• wybór biegłego rewidenta badającego roczne sprawozdania finansowe ZUS, FUS, FRD i FEP,
• wybór aktuariusza sporządzającego opinię do wieloletniej prognozy kroczącej dochodów i wydatków funduszu emerytalnego,
• opiniowanie regulaminu konkursu, w którym zostają wyłonione dofinansowywane przez ZUS działania płatników w zakresie prewencji wypadkowej,
• opiniowanie projektu statutu ZUS,
• opiniowanie projektów aktów prawnych z zakresu ubezpieczeń społecznych oraz zgłaszanie inicjatyw w tym zakresie kierowanych do ministra właściwego do spraw zabezpieczenia społecznego.

Powyższy katalog wskazuje, że kompetencje Rady grupują się głównie wokół spraw związanych po pierwsze z funkcjonowaniem organów zarządzających Zakładem, po drugie z finansami ZUS i finansami ubezpieczeń społecznych, a po trzecie z legislacją w zakresie ubezpieczeń społecznych. Część z tych kompetencji ma charakter stanowiąco-decyzyjny, część zaś opiniodawczo-oceniający.

Oprócz realizowania powyższych kompetencji Rada na bieżąco monitoruje stan Zakładu i prowadzonych przez niego działań. Ustawa systemowa stwierdza, że Rada może się domagać od Zarządu wszelkich informacji o pracy Zakładu. Daje to Radzie możliwość uzyskiwania informacji, na podstawie których Rada przeprowadza systematyczny przegląd poszczególnych dziedzin funkcjonowania Zakładu.

Jak jest ustalany skład Rady

Ustawa systemowa stanowi, że Rada Nadzorcza ZUS powoływana jest przez Prezesa Rady Ministrów na pięcioletnią kadencję. Skład Rady ustalany jest w ten sposób, że:

• 3 członków, w tym Przewodniczący Rady, powoływanych jest na wniosek ministra właściwego do spraw zabezpieczenia społecznego złożony w porozumieniu z ministrem właściwym do spraw finansów publicznych;
• 3 członków wskazują reprezentatywne organizacje pracodawców;
• 3 członków wskazują reprezentatywne organizacje związkowe;
• 1 członka wskazują ogólnokrajowe organizacje emerytów i rencistów.

Powyższe zasady oznaczają, że przy pełnej obsadzie stanowisk Rada Nadzorcza ZUS liczy 10 członków.

Wyznaczenie przez ustawę systemową pięcioletniego okresu kadencji Rady Nadzorczej ZUS nie oznacza, że jej skład nie może ulegać zmianom w trakcie kadencji. Ustawa przewiduje, że podmioty uprawnione do obsadzania miejsc w Radzie mogą w każdym czasie zwrócić się do Prezesa Rady Ministrów o zmianę ich przedstawicieli.

Jaki jest aktualny skład Rady

Aktualnie w skład Rady Nadzorczej ZUS wchodzą:

• członkowie Rady powołani na wniosek ministra właściwego do spraw zabezpieczenia społecznego w porozumieniu z ministrem właściwym do spraw finansów publicznych:
  • Liwiusz Laska - Przewodniczący Rady Nadzorczej ZUS;
  • Ewa Flaszyńska;
  • Joanna Stachura;

• przedstawiciele reprezentatywnych organizacji pracodawców:
  • Robert Gwiazdowski (Związek Przedsiębiorców i Pracodawców);
  • Łukasz Kozłowski (Federacja Przedsiębiorców Polskich);
  • Wojciech Nagel (Związek Pracodawców Business Centre Club);

• przedstawiciele reprezentatywnych organizacji związkowych:
  • Renata Górna (Ogólnopolskie Porozumienie Związków Zawodowych)
  • Józef Ryl (Forum Związków Zawodowych);
  • Marcin Zieleniecki (NSZZ „Solidarność”);

• przedstawicielka ogólnokrajowej organizacji emerytów i rencistów:
  • Elżbieta Ostrowska (Polski Związek Emerytów, Rencistów i Inwalidów).

Obecna kadencja Rady Nadzorczej ZUS rozpoczęła się 1 października 2022 r. Jest to szósta kadencja licząc od wejścia w życie ustawy z 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych.

Jak jest zorganizowana praca Rady

Podstawową formą działania Rady są posiedzenia plenarne, na których Rada zapoznaje się z informacjami Zarządu, omawia kwestie leżące w sferze jej zainteresowania i podejmuje uchwały w sprawach należących do jej kompetencji. Według regulaminu Rady posiedzenia plenarne powinny odbywać się nie rzadziej niż raz na kwartał. W praktyce posiedzenia te odbywają się znacznie częściej, zazwyczaj raz w miesiącu. Zgodnie z regulaminem Rada może także powoływać zespoły problemowe. Ich zadaniem jest generalnie wypracowywanie projektów opinii lub stanowisk Rady w określonych sprawach.

Podejmowane przez Radę uchwały zapadają zwykłą większością głosów w obecności co najmniej połowy liczby członków Rady. W przypadku równej liczby głosów decyduje głos osoby prowadzącej posiedzenie. W uzasadnionych przypadkach możliwe jest podejmowanie przez Radę uchwał poza posiedzeniami – w trybie pisemnym lub przy wykorzystaniu środków bezpośredniego porozumiewania się na odległość.

Zgodnie z regulaminem prowadzenie prac Rady Nadzorczej należy przede wszystkim do Przewodniczącego Rady. Do zadań i kompetencji Przewodniczącego Rady należy w szczególności:

• reprezentowanie Rady na zewnątrz,
• inicjowanie i organizowanie prac Rady,
• ustalanie tematyki i terminów posiedzeń Rady,
• zawiadamianie o terminach posiedzeń Rady,
• przewodniczenie obradom Rady,
• powoływanie ekspertów w celu opracowania opinii lub ekspertyzy w sprawach rozpatrywanych przez Radę.

Przewodniczący Rady Nadzorczej pełni również nadzór merytoryczny nad działalnością Biura Rady Nadzorczej, które jest wyodrębnioną komórką Centrali Zakładu powołaną do obsługi Rady.

Przy realizacji swoich zadań Przewodniczący ma do pomocy zastępców, którzy przejmują jego obowiązki w razie jego nieobecności. Zastępców Przewodniczącego może być dwóch, a wybierani oni są przez Radę spośród jej członków. W przypadku powołania zespołów problemowych Rada powołuje również przewodniczących tych zespołów, których rola w ramach zespołu jest analogiczna do roli Przewodniczącego Rady w stosunku do całej Rady.

Jakie są najważniejsze akty prawne stanowiące podstawę działania Rady

• Ustawa z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych;
• Ustawa z dnia 19 grudnia 2008 r. o emeryturach pomostowych;
• Rozporządzenie Prezesa Rady Ministrów z dnia 28 grudnia 1998 r. w sprawie trybu zgłaszania kandydatów na członków Rady Nadzorczej Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, regulaminu Rady Nadzorczej i zasad wynagradzania jej członków.