Kartki z kalendarza

Zakład Ubezpieczeń Społecznych powstał 24 października 1934 roku na mocy rozporządzenia Prezydenta RP Ignacego Mościckiego. Od blisko 85 lat ZUS jest najważniejszą instytucją polskiego systemu ubezpieczeń społecznych.

Ku wspólnocie ubezpieczonych

Wiek XIX to okres gwałtownych przemian społecznych. Państwa europejskie zmuszo­ne są do wprowadzenia polityki socjalnej. Pierwsze próby wdrożenia powszechnego systemu ubezpieczeń społecznych pojawia­ją się pod koniec XIX wieku. W 1883 roku Niemcy uchwalają ustawę o ubezpieczeniach chorobowych, a w następnych latach dal­sze: gwarantującą prawo do leczenia i renty na skutek niezdolności do pracy spowodowa­nej wypadkiem przy pracy oraz przyznającą robotnikom prawo do emerytury po ukoń­czeniu 70 lat. System ubezpieczeń w monar­chii austro-węgierskiej wprowadzony zosta­je ustawą o obowiązkowym ubezpieczeniu od wypadków przy pracy oraz na wypadek choroby. Najgorzej jest w cesarstwie rosyj­skim - pierwsze ustawy uchwalone zostają dopiero w 1912 roku: jedna reguluje ubez­pieczenia chorobowe, druga - ubezpieczenia od wypadków przy pracy; nie ma żadnych przepisów emerytalnych. Polacy pozbawieni państwowości zdani są na regulacje prawne trzech zaborców.

Wyzwania niepodległości 1918-1933

II Rzeczpospolita staje przed wielkim zada­niem stworzenia jednolitego i nowoczesnego państwa. To samo dotyczy systemu ubezpie­czeń społecznych. Należy nie tylko ujednoli­cić ustawodawstwo pozaborcze, ale przede wszystkim dostosować je do warunków nie­podległego kraju. Naczelnik Państwa Józef Piłsudski już 23 listopada 1918 roku przy­znaje robotnikom i pracownikom przemy­słu specjalny zasiłek, a 11 stycznia 1919 roku wprowadzone zostaje ubezpieczenie zdrowotne i powstają Kasy Chorych. Kolejne ważne etapy tworzenia systemu ubezpieczeń społecznych to: rok 1920 - ustawa o obowiąz­kowym ubezpieczeniu na wypadek choroby, rok 1924 - ustawa o ubezpieczeniu na wypa­dek bezrobocia, rok 1927 - rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej o ubezpieczeniu społecznym pracowników umysłowych.

Burza idei społecznych 1934

28 marca 1933 roku zostaje uchwalona usta­wa scalająca system ubezpieczeń społecz­nych. Nadaje ona jednolity charakter prawu odradzającej się Polski - obejmuje wszystkie rodzaje ubezpieczeń społecznych: chorobo­we i macierzyńskie, wypadkowe przy pracy i z chorób zawodowych, emerytalne robotni­ków oraz emerytalne pracowników umysło­wych, od bezrobocia. Jest w całości tworem polskiej myśli prawodawczej.

Uchwalenie ustawy (dotyczącej niemal wszyst­kich grup społecznych) poprzedzają burzliwe dyskusje. W tym czasie następuje też zasad­nicza przebudowa gospodarcza kraju - po­wstaje polski port morski w Gdyni, tworzy się Centralny Okręg Przemysłowy.

1934 Nowoczesne państwo, nowoczesna instytucja

Ustawa scaleniowa wchodzi w życie 1 stycznia 1934 roku. Praktycznie od momentu jej uchwalenia trwają prace nad nowelizacją. 24 października 1934 roku Prezydent RP Ignacy Mościcki podpisuje rozporządzenie o zmianie ustawy. Powołany zostaje Zakład Ubezpieczeń Społecznych, obejmujący zarząd nad pięcioma funduszami ubezpieczeniowymi. Już w tym czasie ZUS wykorzystuje nowoczesne metody matematyczne i statystyczne.

Polski system ubezpieczeń społecznych jest jednym z najnowocześniejszych w ówczesnej Europie.

1934-1939 ZUS - ubezpieczenia, opieka, edukacja

Po scaleniu systemu ubezpieczeń społecz­nych ZUS staje się ważną instytucją realizu­jącą zadania z zakresu polityki społecznej państwa. Zgodnie ze swoim statutem podej­muje również działalność edukacyjną i pre­wencyjną (wystawy higieniczne, plakaty pro­mujące bhp czy finansowanie kolonii letnich dla dzieci). Środki z nadwyżek finansowych, które powstały dzięki reinwestycji składek ubezpieczeniowych, ZUS przeznacza na pro­jekty budowlane (szpitale, sanatoria, budynki mieszkalne) oraz prozdrowotne.

1939-1941 Pod okupacją - działalność mimo terroru

Po klęsce wrześniowej zrujnowane zostały fi­nanse funduszy ubezpieczeniowych. Koszty ewakuacji ZUS jedynie na terenach RP znaj­dujących się pod okupacją niemiecką szacu­je się na 2,5 miliona zł (ówczesnych). Polsce, podzielonej między dwóch okupantów, na­rzucone zostają odrębne, zgodne z ich ideolo­giami, bezwzględne warunki. Niemcy dzielą okupowane polskie ziemie, część włączając do III Rzeszy, a z reszty tworząc Generalne Gubernatorstwo (dystrykt krakowski, war­szawski, radomski i lubelski) z siedzibą władz w Krakowie. ZUS funkcjonuje tylko na terenie Gubernatorstwa: wypłaca ograniczane przez okupanta świadczenia i daje zatrudnienie, często ratując tym życie wielu osób. Na tere­nach zajętych przez ZSRR polskie instytucje państwowe przestają istnieć. Dotyczy to rów­nież ZUS.

1941-1944 Chlubne karty historii ZUS

Po ataku na ZSRR, 22 czerwca 1941 roku, Niemcy zajmują resztę polskich ziem.

Wzmaga się terror: następuje zagłada Żydów, nasilają się prześladowania Polaków, co też zwiększa opór społeczeństwa. Pracownicy ubezpieczeń społecznych, mimo grożących za to surowych kar, licznie wstępują do kon­spiracji niepodległościowej. Pod koniec woj­ny - korzystając ze swego doświadczenia - podejmują przygotowania do reformy systemu ubezpieczeń.

• Zły czas, prawi ludzie - Zakład Ubezpieczeń Społecznych podczas II wojny światowej - przeczytaj.

1944 Walka i klęska

Powstanie Warszawskie, trwające od 1 sierp­nia 1944 roku przez 63 dni, mobilizuje wie­lu pracowników i współpracowników ZUS. Szczególną rolę odgrywają w tym czasie lekarze Ubezpieczalni.

Kazimierz Miszewski
(lekarz Ubezpieczalni Społecznej, komendant powstańczego szpitala polowego):

W porozumieniu z ówczesnymi władzami konspiracyjnymi, cywilnymi i wojskowymi [...], jako [...] kierownik wyszkolenia sanitarnego wojskowej służby kobiet, obserwowałem przy ambulatoriach (na Smulikowskiego, na Polnej i na Woli) konspiracyjne przygotowania. [...] Nagromadzenie materiału [opatrunkowego] na Polnej oddało dużą przysługę w czasie Powstania największemu szpitalowi, ostatnio do 900 łóżek, zaimprowizowanemu przy ulicy Jaworzyńskiej. [...] Dwóch lekarzy Ubezpieczalni w moim rejonie zamieniło swe mieszkania, od pierwszych dni Powstania do końca, na punkty opatrunkowe i szpitaliki, przez które przewinęły się setki potrzebujących pomocy.

Warszawa, 1944 (Relacja dla Komisji Historycznej ZUS, 1947, Archiwum Akt Nowych).

1945-1946 Budowanie na gruzach

Po zakończeniu wojny radość z pokonania III Rzeszy szybko zostaje zduszona przez ustrój komunistyczny. Wyznaczone zosta­ją nowe, okrojone granice Polski. Oznacza to zmiany w obszarze działalności ZUS. Do strat terytorialnych doliczyć trzeba olbrzymie straty ludnościowe i materialne (w spra­wozdaniu dyrektora naczelnego Józefa Pa­sternaka straty ZUS oszacowano na ponad 860 mln ówczesnych złotych). W samych nie­ruchomościach (budynkach administracyj­nych, domach mieszkalnych, wypoczynko­wych i sanatoriach) stanowią one co najmniej trzecią część ich przedwojennej wartości. W nowej rzeczywistości ZUS wraca do roli kra­jowego koordynatora systemu ubezpieczeń społecznych.

1947-1954 Pod dyktatem nowej władzy

W apogeum okresu stalinowskiego instytu­cje państwowe poddawane są gwałtownej ideologizacji, a odstępstwa od komunistycznej doktryny i propagandy karane są coraz brutal­niej. Ten proces nie omija także ZUS. Odgórnie wprowadza się socjalistyczne współzawodnictwo pracy, pracowników zmusza się do udzia­łu w pochodach i manifestacjach poparcia dla nowej władzy. Jednak Zakład przede wszyst­kim obejmuje ubezpieczeniami coraz większą liczbę osób i wypłaca coraz więcej świadczeń. Scentralizowane państwo stara się ograniczać samodzielność ZUS. W 1950 roku zniesiono samodzielność funduszy ubezpieczeniowych, a w 1951 roku finanse ubezpieczeń społecz­nych włączono do budżetu państwa - składki na ubezpieczenie przybrały tym samym cechy podatku. W 1953 roku pojawia się koncepcja likwidacji samego ZUS.

1955-1959 Liwidacja ZUS

W 1955 roku, w ramach zniesienia jakichkol­wiek przejawów samorządności i niezależno­ści (zwłaszcza finansowej) instytucji i  przed­siębiorstw następuje likwidacja Zakładu - wzorem rozwiązań radzieckich jego zadania przejmują związki zawodowe (w zakresie świadczeń krótkoterminowych - zasiłki) oraz Ministerstwo Pracy i Opieki Społecznej (w za­kresie świadczeń długoterminowych - rento­wych i emerytalnych). Po październiku 1956 roku, wraz z dojściem do władzy Władysława Gomułki, następuje złagodzenie systemu po­litycznego. Kończy się epoka stalinowskiego terroru. Państwo działa pod hasłem naprawy "błędów i wypaczeń".

1960-1980 Reaktywacja ZUS.
"Mała stabilizacja" i dekada Gierka

Ustawą z 13 kwietnia 1960 roku ZUS zostaje przywrócony i podejmuje swoje zadania, zapewniając ciągłość ubezpieczeń i terminowo wypłacając świadczenia. "Mała stabilizacja" lat 60. przynosi pozorne zliberalizowanie systemu politycznego. W następnej dekadzie - dzięki zachodnim kredytom - następuje poprawa sytuacji gospodarczej, jednak z biegiem lat coraz wyraźniej widać, że to tylko propa­gandowe pozory. Stagnacja kraju wzmaga aktywność opozycji demokratycznej. W ZUS pojawiają się pierwsze elektroniczne ma­szyny obliczeniowe. Na fali oficjalnych prób modernizacji kraju (w tym reformy podziału administracyjnego), w latach 70. powszech­nym systemem emerytalnym zostają objęte kolejne grupy społeczne, w tym rolnicy.

1980-1989 Od "Solidarności" do Okrągłego Stołu

Powstanie "Solidarności" i jej legalna działal­ność w latach 1980-81 czyni ubezpieczenia społeczne obszarem o wyjątkowej wrażliwo­ści politycznej. Niezależny związek zawodowy odwołuje się do sprawiedliwości społecznej w zakresie świadczeń realizowanych przez państwo. Stan wojenny (13 grudnia 1981 roku) wstrzymuje wszelkie przejawy demokratyzacji i blokuje realizację postulatów. Po­woduje zapaść gospodarczą i głęboką apatię społeczną na kolejne lata. Pod koniec lat 80. kryzys państwa wymusza zmiany ustrojowe. Powstaje Fundusz Ubezpieczeń Społecznych, który ma zapewnić racjonalne finansowanie świadczeń. ZUS podejmuje pierwsze próby informatyzacji systemu ubezpieczeń.

1989-1997 Przyspieszona lekcja kapitalizmu

Pierwsza dekada III Rzeczypospolitej to ra­dość z odzyskania swobód demokratycz­nych, lecz także społeczny szok transformacji i gigantyczna inflacja. ZUS musi funkcjono­wać w trudnych warunkach gospodarczo­-finansowych. Zlikwidowanych zostaje wiele przedsiębiorstw. Gwałtownie kurczy się rynek pracy. Aby uchronić się przed bezrobociem, wiele osób decyduje się wcześniej przejść na emeryturę. Gwałtownie wzrasta liczba wypłacanych przez ZUS świadczeń. Nadwe­ręża to fundusze ubezpieczeń społecznych. Konieczne staje się zreformowanie systemu ubezpieczeń. Pod koniec lat 90. przygotowy­wana jest zasadnicza reforma emerytalna.

1998-2009 Reforma emerytalna:
między indywidualizmem a solidaryzmem

W 1999 roku wchodzi w życie systemowa re­forma ubezpieczeń społecznych. Jej istotą jest zmiana sposobu obliczania emerytury, której wysokość zależeć będzie przede wszystkim od sumy odprowadzonych składek, a nie jak dotąd, głównie od stażu pracy. Oznacza to konieczność utworzenia kilkunastu milio­nów indywidualnych kont dla ubezpieczo­nych, na których zapisywane i waloryzowane mają być składki. Dlatego ZUS musi stworzyć zaawansowany system informatyczny, któ­ry podoła ogromnej skali przedsięwzięcia. Wprowadzone zostają także dodatkowe for­my oszczędzania na emeryturę (tzw. III filar).

Jerzy Buzek
(premier) w wystąpieniu telewizyjnym:

Od 1 stycznia 1999 będziemy mieć nowy i sprawiedliwy system emerytalny [...], nad wprowadzeniem pracowało wielu specjalistów, reprezentujących różne opcje polityczne. [...] Dla rolników stworzymy odrębny system. [...] Reforma to także szansa rozwoju gospodarczego Polski.

Warszawa, 28 maja 1998 (Polska Agencja Prasowa)

2010-2013 Po pierwsze - satysfakcja klienta

W drugiej dekadzie XXI wieku ZUS wprowa­dza nowoczesne metody zarządzania, wzo­rowane na rozwiązaniach stosowanych w fir­mach komercyjnych. W latach 2010-2012 realizowana jest strategia przekształceń ZUS. Jej głównym celem jest zwiększenie satysfakcji klienta dzięki innowacyjnym roz­wiązaniom dotyczącym obsługi.

Kompleksowy System Informatyczny ZUS staje się jednym z najbardziej zaawansowa­nych rozwiązań technologicznych w Europie. Umożliwia tworzenie elektronicznych roz­wiązań dla klientów, takich jak e-Inspektorat i Platforma Usług Elektronicznych ZUS (PUE), która jest pierwszym polskim w pełni wdro­żonym e-urzędem.

2014-2018 Bezpieczeństwo dzięki odpowiedzialności

Zakład Ubezpieczeń Społecznych od ponad ośmiu dekad nieprzerwanie wypłaca Polakom należne świadczenia. Ciągłości powszechnego systemu zabezpieczenia społecznego w Polsce nie przerwały nawet zawirowania II wojny światowej. System ubezpieczeń społecznych się zmienia, podobnie jak zmieniają się warunki ekonomiczne, społeczne, a także świadomość obywateli. Polacy, tak jak mieszkańcy większości cywilizowanych krajów świata, żyją coraz dłużej i mają coraz mniej dzieci. Pojawiają się pytania o zmianę zasad funkcjonowania ubezpieczeń społecznych. Niezależnie jednak od decyzji, jakie zostaną podjęte w przyszłości, należne świadczenia będą wypłacane, a składki pobierane. Ubezpieczenia społeczne są bowiem jednym z najważniejszych elementów polityki społecznej państwa.

Zgodnie ze strategią rozwoju ZUS poszerza zakres usług elektronicznych, a jednocześnie wciąż podnosi jakość obsługi klientów w swo­ich placówkach. Prowadzi również szeroką działalność edukacyjną i informacyjną.

Do ZUS wpływają składki na ubezpiecze­nia społeczne za 15,38 mln osób, a wpłaca je 2,5 mln przedsiębiorców. W 2017 roku wypłacono z FUS prawie 137,10 mld zł emerytur. Ponad 48,24 mld zł wydano na świadczenia z funduszu rentowego.

1918-2019 Kontynuujemy najlepsze tradycje

Ubezpieczenia społeczne stanowią ważny filar naszej państwowości – odegrały istotną rolę w jej kształtowaniu oraz w budowaniu społeczeństwa obywatelskiego i solidaryzmu społecznego. Zarówno w II Rzeczpospolitej, jak i teraz obowiązuje ten sam mechanizm redystrybucji. Trwałe są też mechanizmy zabezpieczenia społecznego. Pozostało też najważniejsze – gwarancja terminowej wypłaty świadczeń i dbałość o jak najlepszą jakość obsługi klientów, troska o zdrowie i sprawność ubezpieczonych oraz powszechna edukacja w dziedzinie ubezpieczeń społecznych i naukowe podstawy systemu.