Podstawowe zasady koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego

Jeśli pracujesz lub mieszkasz w państwie członkowskim Unii Europejskiej (UE) lub Europejskiego Stowarzyszenia Wolnego Handlu (EFTA), to dotyczą Cię zasady koordynacji unijnej.

Podstawowe zasady koordynacji obowiązujące w państwach członkowskich (UE/ EFTA):

• równego traktowania,
• swobodnego przepływu osób,
• jedności stosowanego ustawodawstwa,
• zachowania praw nabytych
• sumowania okresów.

Zasada równego traktowania

Jeśli jesteś obywatelem jednego z państw członkowskich UE/EFTA i pracujesz w innym państwie członkowskim UE/EFTA, to korzystasz z takich samych praw do świadczeń i masz takie same obowiązki co obywatele tego państwa. Zasada ta wyklucza jakąkolwiek dyskryminację w przyznawaniu prawa do świadczeń ze względu na obywatelstwo. 

Zasada swobodnego przepływu osób

Jeśli jesteś obywatelem jednego z państw członkowskich UE/EFTA i wyjeżdżasz do innego państwa członkowskiego UE/EFTA, by pracować jako pracownik najemny lub prowadzić własną firmę, to  będziesz ubezpieczony tak samo jak jego obywatele. Oznacza to, że będziesz mógł korzystać w tym państwie z takich samych praw do świadczeń pieniężnych w razie choroby i macierzyństwa.

Zasada jedności stosowanego ustawodawstwa

Jeśli jesteś zatrudniony w kilku państwach członkowskich UE/EFTA to podlegasz ubezpieczeniom społecznym tylko jednego państwa – państwa, w którym wykonujesz pracę. Oznacza to, że świadczenia pieniężne z tytułu choroby i macierzyństwa będą Ci przysługiwały wyłącznie z jednego państwa – państwa, w którym wykonujesz pracę i opłacasz składki na ubezpieczenia społeczne.

Zasada zachowania praw nabytych

Jeśli nabyłeś prawo do świadczeń pieniężnych w razie choroby i macierzyństwa w jednym państwie członkowskim UE/EFTA, a następnie przeprowadziłeś się do innego państwa członkowskiego UE/EFTA, dalej będziesz otrzymywał te świadczenia. Nie możesz ich stracić z tego powodu, że zmieniłeś miejsce swojego zamieszkania.

Zasada sumowania okresów

Jeśli w państwie członkowskim UE/EFTA, w którym jesteś aktualnie ubezpieczony i chcesz skorzystać ze świadczeń pieniężnych, ale nie posiadasz wystarczającego okresu ubezpieczenia (pracy najemnej, prowadzenia działalności na własny rachunek ) lub zamieszkania, to właściwa instytucja ubezpieczeniowa uwzględni okresy ubezpieczenia przebyte w innym państwie członkowskim UE/EFTA w zakresie niezbędnym do przyznania prawa do świadczeń.

Zasada ta ma np. zastosowanie, jeżeli polski pracodawca zatrudni obywatela innego państwa członkowskiego UE/EFTA lub osoba, która jest obywatelem innego państwa członkowskiego UE/EFTA rozpocznie działalność gospodarczą w Polsce i nie będzie miała w Polsce odpowiedniego okresu ubezpieczenia do nabycia prawa do świadczeń. Wówczas można zaliczyć tym osobom okresy ubezpieczenia przebyte w innym państwie członkowskim UE/EFTA.

Sumowanie okresów przy ustalaniu prawa do świadczeń polskich

Według polskich przepisów okres ubezpieczenia jest wymagany przy ustalaniu prawa do wynagrodzenia chorobowego oraz zasiłku chorobowego. Jest to tzw. okres wyczekiwania na prawo do wynagrodzenia lub zasiłku chorobowego. 

Okresy ubezpieczenia uzyskane w innym państwie członkowskim UE/EFTA zostaną uwzględnione w Polsce w zakresie niezbędnym do przyznania świadczeń.

Zgodnie z polskimi przepisami jeśli podlegasz obowiązkowo ubezpieczeniu chorobowemu uzyskasz prawo do świadczeń w razie choroby po upływie 30 dni nieprzerwanego ubezpieczenia chorobowego. Jeśli jesteś ubezpieczony dobrowolnie wówczas prawo do świadczeń w razie choroby nabędziesz po upływie 90 dni nieprzerwanego ubezpieczenia chorobowego.

Polskie przepisy nie uznają okresów zamieszkania w Polsce do okresu wymaganego do nabycia prawa do wynagrodzenia chorobowego lub zasiłku chorobowego. Jednak okresy zamieszkania w innym państwie członkowskim UE lub EFTA zostaną uwzględnione, jeśli zamieszkiwałeś w takim państwie członkowskim UE lub EFTA, w którym są to okresy uprawniające do nabycia prawa do świadczeń pieniężnych w razie choroby i macierzyństwa.

Twoje ubezpieczenie w Polsce może być niewystarczające do przyznania Ci świadczenia. Wówczas ZUS zwróci się do zagranicznej instytucji ubezpieczeniowej z wnioskiem o poświadczenie Twoich okresów ubezpieczenia (pracy najemnej, pracy na własny rachunek) lub zamieszkania w tym państwie członkowskim.

Przykład
Jan pracował we Włoszech przez rok i pięć miesięcy. Po dwutygodniowej przerwie założył firmę w Polsce i w związku z tym jest objęty ubezpieczeniem chorobowym w Polsce. Przed upływem 90 dni od rozpoczęcia ubezpieczenia chorobowego zachorował. ZUS zwrócił się do włoskiej instytucji o potwierdzenie okresu ubezpieczenia we Włoszech. Po otrzymaniu tego potwierdzenia ZUS przyznał Janowi prawo do zasiłku chorobowego, gdyż do okresu ubezpieczenia w Polsce doliczył okres ubezpieczenia we Włoszech.

Jeśli brakuje Ci okresów ubezpieczenia w Polsce, a prawo do wynagrodzenia chorobowego lub zasiłku chorobowego ustala Twój pracodawca, to powinien on zwrócić się w tej sprawie do ZUS.  ZUS wystąpi do zagranicznej instytucji o potwierdzenie okresów ubezpieczenia (zatrudnienia, pracy na własny rachunek) lub zamieszkania. Następnie ZUS przekaże tę informację do pracodawcy polskiego.

Sumowanie okresów przy ustalaniu prawa do świadczeń w innym państwie

Twoje polskie okresy ubezpieczenia zostaną uwzględnione do przyznania świadczeń w innym państwie. Jeśli Twoje ubezpieczenie za granicą jest niewystarczające do przyznania Ci świadczenia, zagraniczna instytucja może zwrócić się do ZUS o poświadczenie ubezpieczenia. Jeśli będzie Ci brakowało okresów ubezpieczenia za granicą, ale byłeś wcześniej ubezpieczony w Polsce, pamiętaj żeby poinformować o tym zagraniczną instytucję ubezpieczeniową.

Podstawa prawna

• Rozporządzenie nr 883/2004 - art. 4, art. 6, art. 11
• Rozporządzenie nr 987/2009 – art. 12
• Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (Dz. U. z 2016 r. poz. 1666, z późn. zm.)  - art. 92
• Ustawa z dnia 25 czerwca 1995 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (Dz. U. z 2017 r. poz. 1368, z późn. zm.) – art. 4