ZUSlab: Praca platformowa i migracje – między elastycznością a niepewnością
2 grudnia 2024
2 grudnia 2024 roku w Centrali Zakładu Ubezpieczeń Społecznych w Warszawie odbyło się kolejne seminarium z cyklu ZUSlab, tym razem poświęcone pracy platformowej i sytuacji pracowników cudzoziemskich w Polsce. Wydarzenie zorganizowano we współpracy z Ośrodkiem Badań nad Migracjami Uniwersytetu Warszawskiego i zgromadziło przedstawicieli świata nauki, administracji, organizacji społecznych oraz firm z sektora platformowego. Dyskusja dotyczyła wyzwań, jakie stawia przed polityką społeczną nowy, dynamicznie rozwijający się model zatrudnienia – łączący niezależność, niestabilność i brak klasycznych zabezpieczeń socjalnych.
Nowe formy pracy, stare pytania o bezpieczeństwo
Seminarium otworzyli prezes ZUS Zbigniew Derdziuk oraz dr Kamil Matuszczyk z OBM UW, który koordynował część merytoryczną wydarzenia. Obaj podkreślili, że temat pracy platformowej – od kurierów po kierowców aplikacyjnych – staje się jednym z kluczowych wyzwań współczesnych systemów ubezpieczeń. „To praca, która jest wolna, ale niekoniecznie bezpieczna” – zauważył dr Matuszczyk.
W pierwszej części seminarium zaprezentowano wyniki badań empirycznych nad sytuacją migrantów w sektorze platformowym. Dr hab. Dominika Polkowska (UMCS) omówiła szerokie badanie obejmujące ponad 2400 respondentów – kierowców, dostawców i kurierów pochodzenia ukraińskiego. Wyniki pokazały, że 73% badanych ceni elastyczność czasu pracy, ale jednocześnie 61% uważa swoje zarobki za niewystarczające. Aż trzy czwarte ankietowanych nie znało szczegółów unijnej dyrektywy o pracy platformowej, co potwierdziło problem niedoinformowania i braku dostępu do wiarygodnych źródeł wiedzy o prawach pracowniczych.
Dr Izabela Florczak (Uniwersytet Łódzki, sieć COOPERANTE) skupiła się na analizie podstaw prawnych zatrudnienia cudzoziemców. Wskazała, że w 2023 roku ponad 60% zezwoleń na pracę wydano na podstawie umów cywilnoprawnych, co oznacza brak pełnego zabezpieczenia emerytalno-rentowego. Zwróciła uwagę, że planowane zmiany legislacyjne w Unii Europejskiej – tzw. dyrektywa platformowa – mają ograniczyć tę formę zatrudnienia, wprowadzając domniemanie stosunku pracy i większą ochronę socjalną.
Mgr Ksenia Homel i dr Ignacy Jóźwiak (OBM UW) przedstawili wyniki badań jakościowych pokazujących, jak trudno prowadzić rzetelne analizy w sektorze, w którym granice między samozatrudnieniem a stosunkiem pracy są płynne. Wskazali, że blisko połowa migrantów platformowych nie posiada pełnego zabezpieczenia społecznego, a algorytmiczny system przydzielania zleceń sprzyja niestabilności dochodów i braku przewidywalności pracy.
Ostatnim wystąpieniem w tej części był referat Błażeja Koczetkowa (SGH), który omówił sytuację kierowców współpracujących z aplikacjami transportowymi. Analiza danych statystycznych wykazała, że średni czas pracy w tym sektorze wzrósł o 15% w ciągu trzech lat, przy równoczesnym spadku realnych zarobków. Jak podkreślił prelegent, w branży panuje „cicha wojna cenowa”, w której konkurencja platform spycha wynagrodzenia poniżej progu opłacalności.
Dyskusja: między regulacją a swobodą
Drugą część wydarzenia stanowiła debata moderowana przez dra Kamila Matuszczyka. Wzięli w niej udział: prof. Paweł Kaczmarczyk (dyrektor OBM UW), Dominik Owczarek (Instytut Spraw Publicznych), Joanna Torbe-Jacko (adwokat) oraz Stanisław Kierwiak (OPZZ Konfederacja Pracy).
Rozmówcy analizowali różne perspektywy – naukową, związkową, pracodawców i administracji publicznej. Dyskusja koncentrowała się wokół trzech zagadnień:
- Skali prekarności w pracy platformowej i jej konsekwencji dla systemu ubezpieczeń;
- Zakresu odpowiedzialności platform wobec pracowników i konieczności jasnych regulacji;
- Nowej polityki migracyjnej, która uwzględniałaby realne warunki życia i pracy cudzoziemców.
Prof. Kaczmarczyk zwrócił uwagę, że praca platformowa jest często pierwszym etapem integracji migrantów z rynkiem pracy, ale też pułapką niepewności, utrudniającą budowanie stabilnej sytuacji zawodowej. Stanisław Kierwiak przypomniał, że część kurierów i kierowców wykonuje swoje obowiązki w realiach „ukrytego etatu”, gdzie zewnętrzna niezależność jest pozorna, a decyzje o pracy i wynagrodzeniu faktycznie podejmuje algorytm. W jego ocenie kluczowe jest wypracowanie standardów minimalnych – od stawek godzinowych po ubezpieczenie zdrowotne.
W stronę zrównoważonej gospodarki platformowej
Podsumowując obrady, uczestnicy zgodzili się, że gospodarka platformowa wymaga systemowych rozwiązań łączących elastyczność z bezpieczeństwem socjalnym. Wskazano potrzebę działań edukacyjnych skierowanych do migrantów oraz współpracy między instytucjami – ZUS, Państwową Inspekcją Pracy i Ministerstwem Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej – w celu monitorowania warunków zatrudnienia.
Seminarium zakończyło się refleksją, że technologia nie jest wrogiem stabilności, lecz narzędziem, które przy odpowiednich regulacjach może wzmocnić ochronę pracowników. ZUSlab po raz kolejny okazał się platformą (tym razem w podwójnym znaczeniu) wymiany wiedzy, badań i doświadczeń – pokazując, że o przyszłości pracy warto rozmawiać wspólnie: językiem danych, prawa i empatii.
